Adolescencja to szczególny okres w życiu człowieka. Pewnie wiesz o tym doskonale. Patrząc na swoich uczniów, widzisz, że jedni są jeszcze całkiem dziecinni, a drudzy wydają się wyjątkowo dorośli. I jedni, i drudzy są wciąż pomiędzy i doświadczają całej gamy doznań typowych dla dorastania. Ty doświadczasz ich razem z nimi.
Poniżej dowiesz się więcej o dorastaniu.
CO DZIEJE SIĘ Z NASTOLATKIEM W SZKOLE? UCZEŃ W RELACJI Z NAUCZYCIELEM:
- PRZYNALEŻNOŚĆ. Nastolatek wkracza w etap rozwoju, w którym ogromnie ważna jest potrzeba przynależności i akceptacji. Grupa rówieśnicza stanowi dla dorastającej osoby punkt odniesienia do tego, kim jest i jakie ma wartości. Dlatego czując siłę grupy, nastolatek może zyskiwać odwagę do przejawiania zachowań, na które nie zdobyłby się w indywidualnym kontakcie z Tobą.
- ODKRYWANIE. Szkoła jest miejscem, które oferuje nastolatkowi możliwość wypróbowywania wyrażania swoich idei oraz toczenia dyskusji. To ogromnie ważny czynnik na drodze rozwoju. Ponieważ na tym etapie nastolatek sam jeszcze nie wie, kim jest, dlatego w różnych sytuacjach korzysta z możliwości wyrażania i dookreślania siebie. Prywatnie, w swoim pokoju, może być zagubionym i niepewnym siebie młodym człowiekiem, w szkole natomiast eksperymentuje z bardziej odważnym wyrażaniem siebie, czy to w dyskusjach, czy to poprzez swój wygląd, czy przez jedno i drugie.
- TOŻSAMOŚĆ. Tworząc swoją tożsamość, nastolatek jest ciekawy świata i poszukiwania w nim odpowiedzi na fundamentalne na tym etapie pytania: Kim jestem? Co lubię? Czego nie lubię? Jakim człowiekiem chcę być? Z tego powodu jest skłonny podejmować zachowania ryzykowne. Może eksperymentować z używkami (tj. papierosy, alkohol, narkotyki).
- EMOCJE. W okresie dorastania emocje ulegają gwałtownym zmianom: od entuzjazmu do zniechęcenia, od euforii do rozpaczy. Kiedy doświadczamy wielu silnych emocji, wówczas osłabione są nasze funkcje poznawcze. Tego właśnie doświadcza nastolatek. Z tego względu może być mu trudno zapamiętywać, śledzić z uwagą przebieg lekcji. Jego uwaga może być skupiona na doświadczaniu np. lęku, ponieważ rozwodzą się jego rodzice, smutku, ponieważ sympatia zdradziła, złości, bo rano pokłócił się z rodzicem, wstydu, bo koledzy skomentowali jego wygląd.
- LĘK. Dla wielu nastolatków etap przejścia od dzieciństwa do dorosłości jest przerażający. Mogą doświadczać lęku, stanów paniki, wyraźnego spadku nastroju, braku sensu własnego istnienia. Często czują się inni, „nietacy”, nierozumiani, samotni. Wyzwania edukacyjne w połączeniu z wyzwaniami rozwojowymi mogą ich przytłaczać i, jak okazuje się coraz częściej, przerastać. Dlatego mogą przejawiać zachowania buntownicze, kiedy nie zgadzają się na rzeczywistość, która ich otacza, albo zachowania zależne, kiedy posłusznie podporządkowują się wymogom. Z tego względu jedni uczniowie mogą wagarować i „olewać system”, a drudzy uczą się po nocach i wyczekują aprobaty nauczyciela.
- POZORNOŚĆ. Nastolatek w szkole może wydawać się krytyczny i oceniający. Niekiedy można odnieść wrażenie, że na wszystkim zna się najlepiej, że chciałby zrewolucjonizować świat, że czuje się pewny siebie i swoich praw. Tymczasem jego wewnętrzna rzeczywistość prezentuje się zgoła odmiennie. Jak zapewne wiesz, nastolatek doświadcza „burzy hormonów”, co skutkuje nie tylko zmianą na poziomie ciała i układu hormonalnego, ale także wybuchową mieszanką jego emocji. Dlatego może wydawać się pewny siebie, wręcz arogancki (zwłaszcza w grupie rówieśniczej), co nie stoi w sprzeczności z wewnętrznym poczuciem lęku, zagubienia i myślenia o sobie, że do niczego się nie nadaje, nic nie wie i nikt go nie lubi. Nastolatek, z którym na co dzień masz kontakt, jest szalenie wrażliwy emocjonalnie na krytykę, ocenę, sygnały mogące świadczyć o braku aprobaty. Oczywiste jest, że nie wszystkich uczniów lubimy tak samo, podobnie jak ludzi w ogóle. Ty też masz swoje sympatie i antypatie wśród uczniów, to naturalne. Pamiętaj jednak, że nastolatek, niczym papierek lakmusowy, doskonale wychwytuje subtelności w Twoim nastawieniu do poszczególnych osób i najczęściej używa tego do potwierdzenia swojej atrakcyjności bądź mierności. Co więcej, wielu nastolatkom tak bardzo zależy na aprobacie grupy i boją się niekorzystnej oceny rówieśników, że mogą nie odpowiadać na Twoje zapytania. Robią to, aby chronić swoją integralność. W tym kontekście wszelkie uwagi z Twojej strony, jak żarty czy krytyka na forum klasy, mogą być odebrane jako raniące, zawstydzające, poniżające, czy kompromitujące. Zwłaszcza dotyczy to uczniów niepewnych siebie, z wyższym poziomem lęku.
CO DZIEJE SIĘ W TOBIE? NAUCZYCIEL W RELACJI Z UCZNIEM
W reakcji na intensywnie wyrażane emocje i zachowania uczniów, sam możesz doświadczać silnych uczuć — złości, wściekłości, a nawet agresji, wrogości, bezradności, bezsilności, lęku, poczucia niekompetencji, rozczarowania, zniechęcenia, smutku, czy przygnębienia. Wszystkie te uczucia są naturalne i są w porządku. Świadczą prawdopodobnie o Twoim dużym zaangażowaniu i o poczuciu braku odwzajemnienia.
Pamiętaj! Nie bierz do siebie wypowiedzi i zachowań, które nastolatek demonstruje zwłaszcza na tle klasy.
Te prowokacje nie dotyczą Ciebie osobiście. Mogą mieć związek z wieloma aspektami, takimi jak: potrzeby rozwojowe, zaburzenia neurorozwojowe i psychiczne, uwarunkowania rodzinne.
A zatem, demonstracyjne zachowania nastolatków mogą wynikać np. z potrzeby zaznaczenia własnej autonomii, potrzeby przynależności do grupy rówieśniczej, zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD), agresji przeniesionej z domu rodzinnego, zaburzeń lękowych bądź depresji.
CO CZUJESZ?
- POCZUCIE ODPOWIEDZIALNOŚCI. Być może wyrzucasz sobie to, że młody człowiek zachowuje się wobec Ciebie w sposób ordynarny czy lekceważący. Pamiętaj, nie zawsze jesteś odpowiedzialny za zachowania buntownicze, agresywne i biernoagresywne u swoich uczniów. Jeśli masz wątpliwości, warto zastanowić się, czy zachowanie danego ucznia może być odpowiedzią na jakieś działanie z Twojej strony, które według niego było krzywdzące.
PORADA: DYSTANS
Spróbuj spojrzeć z boku na trudną sytuację pomiędzy Tobą a uczniem – tak jakby nie dotyczyła ona Ciebie, lecz np. Twojego kolegi czy koleżanki „po fachu”. Być może wówczas łatwiej będzie Ci złapać dystans i zrzucić bagaż emocjonalny, który wziąłeś/wzięłaś na siebie, traktując sprawę zbyt osobiście.
- TRUDNE UCZUCIA. Jeśli zachowanie danego ucznia wzbudza w Tobie uczucia, z którymi trudno jest Ci sobie poradzić, rzutują one na Twoją codzienność, na Twoje myślenie o sobie samym bądź na Twoje samopoczucie, może być to sygnał, że dotknąłeś/-łaś w sobie czegoś istotnego emocjonalnie, czym być może będziesz potrzebował/-a zająć się na psychoterapii.
PORADA: ZAOPIEKUJ SIĘ SOBĄ
Nie obawiaj się tego. Różne relacje wywołują w nas różne uczucia, a relacja z nastolatkiem w szkole jest pełna emocji, nic więc dziwnego, że czasem może poruszyć w Tobie jakąś osobistą, wrażliwą strunę.
- POTRZEBA ZAANGAŻOWANIA. Na pewno przejmujesz się, jeśli widzisz bądź wiesz, że Twojemu uczniowi dzieje się źle – może zauważasz u niego wyraźnie obniżony nastrój? Może pod płaszczykiem nonszalancji i pewności siebie wyczuwasz strach i osamotnienie? Może widzisz rany po samookaleczeniach? Może łzy, które ktoś skrywa podczas przerwy?
PORADA: ZAUWAŻ
To bardzo ważne, żebyś był obecny i uważny. Możesz okazać się ważną osobą w życiu tego młodego człowieka tylko przez sam fakt dostrzeżenia go w jego cierpieniu, jego świecie. Czasem to wystarczy, bo to bardzo dużo. A czasem potrzeba będzie czegoś więcej, np. skontaktowania się z rodzicami albo poinformowania odpowiednich służb, że z dzieckiem dzieje się coś złego. Jedno jest pewne, jesteś pośrednikiem. Nie spoczywa na Tobie większa odpowiedzialność niż ta dotycząca zareagowania na to, co zobaczysz bądź usłyszysz. Nie wymagaj od siebie więcej! To już jest bardzo dużo!
I na koniec, chcę, żebyś wiedział, że mimo, że czasem nie rozumiesz swoich uczniów i bolą Cię pewne ich zachowania, jesteś w ich życiu niezmiernie ważną osobą.
To z Tobą nastolatek ma codzienny kontakt w miejscu, w którym najbardziej doświadcza teraz siebie. To Ty w szkole stwarzasz mu ramy do rozwoju, do stawania się odpowiedzialnym, świadomym siebie dorosłym. Twoja rola w procesie jego dorastania jest ważna i potrzebna.
Możesz mieć pewność, że nastolatek podpatruje Cię uważnie i szukając wzorców w swoim życiu, może potrzebować godnego zaufania, mądrego życiowo dorosłego, którym też pragnie się stać.
Poprzez odpowiednią postawę, pełną szacunku zarówno do młodzieży, jak i do siebie, możesz modelować tworzenie dobrych i bezpiecznych relacji oraz pomóc w zyskiwaniu szacunku do siebie i rozwoju własnej indywidualności.
